هیباتیا ئەسکەندەری

د دیرۆکێ دا کێم زانا هەبوونە بریسقەدار وەکی هیباتیا ئەسکەندەری . هیباتیا لسەردەمەکێ بوو کو ئاگرێ زانینا کلاسیک دبن مەترسیێ دابوو ، هیباتیا وەک کەسەکا گرنگ دەرکەت د جیهانا فەلسەفێ ، بیرکاریێ و فەلەکناسیێ . ژیانا وێ شاهدە لسەر هێزا ئەقلی ، سنورێن سەردەمێ خۆ تێدپەریت و کاریگەرییەکا گرنگ هێلایە لسەر زانستێ کەڤن .

گەشتا هیباتیا یێ دەستپێکر د سەنتەرێ هزرڤانان ل ئەسکەندەریە مسرێ ، ل ناڤبەرا سالا ٣٦٠ ێ تا ٤١٥ پشتی زاینی . هیباتیا کچا سیونێ ئەسکەندەری بوو کو زانایێ بیرکاریێ بوو و هەروەسا فەیلەسوف ژی کو یێ ب ناڤ ودەنگ بوو . هیباتیا گەش بوو دبن فێرکرنا ویدا و زانین وەرگرتیە بمەرەقڤە وەکی وێ ئاخا هشک باران شلدکەت . وێ لێکولینا بیرکاریێ و فەلسەفێ وستێران کریە ، ل دوماهیێ بوویە رێڤەبەرا قوتابخانا ئەفلاتونیا نوی ل ئەسکەندەریە . قوتابی ژ هەمی رەخێن دەریایا ناڤەراست هاتینە دا ژ وێ فێرببن ژبەر بالکێشی و حیکمەتا وێ .

دەستکەفتێن وێ د بیرکاریێ دا کاریگەربوون . گەشت کرییە برێکا جەبرێ ، ئەندازەیی نەخشەکێشانە ، و فەلەکناسی خواندیە . نڤیسینێن وێ لسەر دیوفانتوس و ئەپولونیوسێ پێرگا هەتا نوکە ژی رێزەکا مەزن هەیە ، ئەڤە دیارکەت کو چەند یا کاریگەر بوو د بوارێ خۆ دا .

وەکی فەیلەسوف ، هیباتیا چرایەک بوو د ئەفلاتونیا نوی دا . وێ هەولدایە هزرێن ئەفلاتونی یێن ئاینی و تێکەل بکەت دگەل هزرێن سوفی و ئاینی . زیرەکیا وێ بو ئەگەر خەلکێ هاندەت بو دویڤچوونا ڕۆناکبیریێ و زانینێ .

مخابنیڤە ، هیباتیا هاتییە کوشتن ژلایێ حەشدەکا توندڕەو ، دیاردکەت کا چەند یا ب مەترسیبوو بو هزرمەندان ل سەردەمێن ئاینی و سیاسیێ نە ئارام .

گیان و دەستکەفتیێن هیباتیا یێ هەتا نوکە ژی ئیلهامێ بو مە چێدکەت . وێ ئاستەنگێن رەگەزان شکاندیە و شەرکرییە بو ئازادییا هزری . مێژوویا وێ ب وێرەکیڤە مە هانددەت بو دویڤچوونا زانینێ و راستیێ . زیرەکییا وێ نەمرە و رێبەرییا مە دکەت بو تێگەهشتنێ .

هیباتیا هێمایەکە بو حیکمەتا کەڤن ، چێروکا وێ دیاردکەت کا چەند یا گرنگە لدویڤ تێگەهشتنێ بچی خۆ هەتا لدەمێن زەحمەت دا . ژیانا وێ ئیلهاما زانایان و هزرڤانان کرییە و لبیرا مە دئینت بو دویڤچوونەکا بێ دوماهی بو زانینێ و حەزا جێگیر بو فێربوونێ و گەشەبوونێ ب ئەقلێ .